Δευτέρα 12 Μαρτίου 2012


Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΗΜΕΡΑ


Με αφορμή την παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία στη χώρα μας έχει προσλάβει τις ανησυχητικές διαστάσεις της δυνητικής χρεοκοπίας, θα ήθελα    -μέσω του κειμένου που ακολουθεί- να συσχετίσω ιστορικά τις οικονομικές κρίσεις με τις κρίσεις των ηθικών αξιών και του πολιτισμού, ανάγοντας αμφότερες στον ανθρώπινο χαρακτήρα.

Πιστεύω ότι η ανθρώπινη φύση παραμένει ουσιαστικά αναλλοίωτη,        σε πείσμα θρησκευτικών πεποιθήσεων, νομοθετικών διατάξεων, του Διαφωτισμού και συναφών φιλοσοφικών ρευμάτων, εκπαιδευτικών συστημάτων και άλλων συλλογικών δραστηριοτήτων, καθώς και της μεγάλης, όντως, επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου μας.

Θα τεκμηριώσω τις απόψεις μου παραθέτοντας αποσπάσματα αρχαίων Ελλήνων, αλλά και νεοτέρων στοχαστών, για να φωτίσω τη φύση μας και τις επιπτώσεις της στον πλανήτη και τους απογόνους μας.

Η λογική και το μέτρο («μέτρον άριστον») συγκρούονται από καταβολής κόσμου με ένστικτα και πάθη. Για τους αρχαίους Έλληνες η υπέρβαση του μέτρου συνιστούσε ‘Ύβριν’ και συνεπήγετο τη ‘Νέμεση’, δηλαδή την τιμωρία. Μήπως, δεν είναι ποτέ αργά -ούτε για μας τους Έλληνες ούτε για τους απανταχού της γης συνανθρώπους μας- για να ξαναβρούμε το μέτρο έγκαιρα και έτσι να διαφυλάξουμε τα προαιώνια ηθικά, πνευματικά και υλικά επιτεύγματα, εφόδια και εφεδρείες μας;

Αλλά, ας δούμε τώρα τα πράγματα με τη σειρά.

Η πτώση του Κομμουνιστικού μπλοκ, πριν από δύο και πλέον δεκαετίες, χαιρετίστηκε τις πρώτες μέρες με αισιοδοξία απ’ τις μεγάλες μάζες που συνθλίβονταν σε συνθήκες καταπίεσης και φτώχειας. Ωστόσο, ακολούθησε κύμα έξαρσης εθνικισμών, με αποσχίσεις κρατικών οντοτήτων, καθώς και φονταμενταλισμών, με μισαλλοδοξία και βία -φαινόμενα που σημάδεψαν ανεξίτηλα τη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν  αυθαιρεσίες και κερδοσκοπίες στο νεοφιλελευθερισμό και τις διεθνείς αγορές, που κυριαρχούν ήδη στον ταραγμένο πλανήτη μας -με τη συμμαχία ενίοτε κυκλωμάτων εθνικιστικών και φονταμενταλιστικών. Οι διεθνείς αυτές αγορές και τα συμπαρομαρτούντα ιδρύματα και Οίκοι Αξιολόγησης χειραγωγούν στην κυριολεξία κράτη, κυβερνήσεις, πολιτικούς, κόμματα, μίντια, επιχειρήσεις, οργανισμούς και λοιπούς παράγοντες διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Μεμονωμένες είναι οι φωνές ατόμων και συλλογικών φορέων, που επιχειρούν να αντισταθούν, αρθρώνοντας εναλλακτικό πολιτικό λόγο και προβάλλοντας προτάσεις διαμαρτυρίας.

Ο νέος τύπος πολίτη, που διαμορφώνεται λίγο-πολύ παντού, έχει καταστεί όργανο υπερκαταναλωτικής βουλιμίας, όπως αυτή προβάλλεται από τα Μ.Μ.Ε., με τον πακτωλό των διαφημίσεων για τα νέα πρότυπα που μας λανσάρουν ανελέητα, δημιουργώντας, έτσι, καταναλωτές και ζήτηση, με ένα τίμημα απίστευτα πολυδάπανο. Οι εισαγωγές πολυτελών προϊόντων, άχρηστων ως επί το πλείστον, δίνουν και παίρνουν. Η Λερναία Ύδρα των προκατασκευασμένων ‘αναγκών’ αμβλύνει τη θέληση του ανθρώπου και τη στοιχειώδη ικανότητα αντίστασής του σε πακεταρισμένες, ματαιόδοξες ‘επιθυμίες’, που ενώ είναι από τη φύση τους αδιέξοδες, πολλαπλασιάζουν, ωστόσο, τα έξοδα απόκτησής τους, και συνακόλουθα τον φαύλο κύκλο καταναλωτικών και λοιπών δανείων, ελλειμμάτων -οικονομικών και ηθικών- και χρεών στα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και το δημόσιο. Το χάσμα των τάξεων διευρύνεται παντού ανησυχητικά, ενώ η ύφεση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, φέρνοντας λιτότητα, ανεργία και βία!

Στις αναπτυσσόμενες B.R.I.C. (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα), ήδη, διαφαίνονται τα πρώτα σημεία κάμψης των εξαγωγών τους και του ρυθμού ανάπτυξης, ενώ στην, πάλαι-ποτέ, κραταιά Ευρώπη, οι P.I.G.S. (Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία) μαστίζονται από μια πρωτόγνωρη ύφεση, που ολοένα αυξάνεται και βαθαίνει.

Σ’ εμάς εδώ, στην Ελλάδα, η χρεωκοπία (που στο παρελθόν γνωρίσαμε επί Καποδίστρια, Όθωνα, Τρικούπη, Βενιζέλου και Μεταξά) φαίνεται να βρίσκεται προ των πυλών, ενώ, Μνημόνια, Προγράμματα, Μεταρρυθμίσεις, Δανειακές Συμβάσεις, Τρόικες, έκτακτες κυβερνήσεις και εκλογές, επιχειρούν να την αντιμετωπίσουν ή να την μεταθέσουν και να αμβλύνουν τις επιπτώσεις της, μέσα από πειραματισμούς και τεχνάσματα.

Ανασκοπώντας τη σημερινή κρίση στον κόσμο, θα ήθελα να αναφερθώ επιγραμματικά σε ορισμένα μόνο σημεία της, τα οποία  είναι σε όλους γνώριμα, απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη μας.

Σήμερα, οι ελάχιστοι τυχεροί που κερδίζουν ισχυρίζονται πως η ζωή είναι λαχείο. Ωστόσο, όλοι σχεδόν χάνουν: οι εργαζόμενοι τις δουλειές τους, οι αγρότες τη γη τους, τα παιδιά την παιδική τους ηλικία, οι νέοι την επιθυμία να πιστεύουν, οι ηλικιωμένοι τη σύνταξή τους και οι λέξεις το αρχικό τους νόημα:


·        Η option -επιθυμία επιλογής- κατέληξε δικαίωμα αγοράς.

·        Το μυστηριώδες μέλλον μετατράπηκε σε συμβόλαιο.

·        Οι αγορές, άλλοτε πολύβουες πλατείες, έγιναν τώρα μηχανισμοί σε οθόνες υπολογιστών.

·        Το offshore, από χώρος αγκυροβόλησης πλοίων και αλιείας, στεγάζει ωκεανούς αφορολόγητου πλούτου εταιριών και μεγιστάνων.

·        Τα πλυντήρια, ξεπλένουν στις μέρες μας βρώμικο χρήμα,

·        ενώ το lifting, μας εξαπατά, πως κάποια χέρια μαγικά θα μας δώσουν την αιώνια νεότητα!

·        Δεν υπάρχει πια βροχή, παρά μόνον όξινη.

·        Δεν υπάρχουν πια πάρκα, παρά μόνο parking.

·        Δεν υπάρχουν πια κοινωνίες, παρά μόνον Ανώνυμες Εταιρίες.

·        Δεν υπάρχουν πια πολίτες, παρά μόνο καταναλωτές.

·        Δεν υπάρχουν πια πόλεις, παρά μόνο πολεοδομικές περιοχές και γκέτο.

·        Δεν υπάρχουν πια άνθρωποι, παρά μόνο κοινό.

·        Δεν υπάρχουν πια οράματα, παρά μόνο τηλεοράσεις![1]

O tempora, o mores![2]

Ωστόσο, η οικονομική κρίση που μας μαστίζει και την οποία σκιαγραφήσαμε με κάποιες αδρές πινελιές μόνο, δεν είναι παρά επιφαινόμενο της κατάρρευσης των αξιών και του πολιτισμού,              των εφοδίων με τα οποία το είδος μας πορεύτηκε μέχρις εδώ.

Οι καθημερινοί αγώνες για τον άρτον ημών τον επιούσιον, τη λευτεριά μας από δυνάστες και τυράννους πάσης φύσεως και την εξασφάλιση, στοιχειωδώς έστω, δικαιοσύνης και αξιοπρέπειας, έχουν διαμορφώσει τη μακρά ιστορία μας αλλά και τα ανθεκτικά γονίδιά μας.

Συνεπώς, αυτό που προέχει, είναι να εστιάσουμε την προσοχή και το ενδιαφέρον μας στο πρόταγμα των ηθικών αξιών και των οραμάτων, που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα, τη συμπεριφορά και τη νοοτροπία μας.         Τις παρακαταθήκες αυτές πρέπει να τις διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού, για να κατορθώσουμε να επιβιώσουμε ως λαός και να υπερβούμε τόσο τις πανάρχαιες διχόνοιες όσο και τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις -εγχώριες ή εισαγόμενες- που μας ταλανίζουν και που εφεξής φαίνονται αναπόφευκτες.

Θα αναφερθώ, τώρα, σε κάποια κυρίαρχα θέματα της καθημερινότητάς μας:

Ας ξεκινήσουμε από μηδενική βάση, στην προσπάθειά μας να αξιολογήσουμε το περιβάλλον και τις συνθήκες, μέσα στις οποίες ζούμε. Πόσο οι πόλεις μας ανταποκρίνονται στις ανάγκες μας και μας καλύπτουν με τις υποδομές και τις υπηρεσίες τους; Πόσο κατάλληλα και επαρκώς είναι σχεδιασμένος ο πολεοδομικός ιστός που μας περιβάλλει; Αλλά, εξετάζοντας και την άλλη όψη του νομίσματος, οι αποφάσεις του Δήμου ή των Δημοτικών Διαμερισμάτων μας, που μας αφορούν άμεσα, λαμβάνονται, άραγε, ερήμην μας, ή, μήπως, με τη συμμετοχή μας, ως ενεργών δημοτών;

Ένα από τα μείζονα αυτά θέματα είναι το γίγνεσθαι της αστικής δόμησης. Σημείο των καιρών, η μεγιστοποίηση του κέρδους έχει διαμορφώσει στρεβλές συνθήκες δόμησης με καλύψεις και συντελεστές, που αντικατοπτρίζονται σε μεγίστη πυκνότητα πανύψηλων κτιριακών συγκροτημάτων, εις βάρος χώρων πρασίνου, αναψυχής, άθλησης κ.λπ.

Σήμερα, λοιπόν, οι πολυτελείς ουρανοξύστες, με σκελετό από χάλυβα και υαλότουβλα, καθώς και τα αχανή εμπορικά κέντρα, που έχουν κατακλύσει την πρωτεύουσά μας αλλά και σύνολο των μητροπόλεων του πλανήτη, είναι κάποτε έργα βιτρίνας και εντυπωσιασμού για τα πλήθη που συρρέουν και τα πολιορκούν  κατά στίφη, προκείμενου να νιώσουν την ψευδαίσθηση του αμύθητου πλούτου, έστω και με μια φευγαλέα, συμβολική αγορά…Και όμως, είναι πάντα καλύτερα, να κατοικούν μεγάλες ψυχές σε σπίτια μικρά, παρά να φωλιάζουν ποταπά ανδράποδα σε μέγαρα πολυτελή[3] , έρμαια των περιστάσεων, στις οποίες είναι εθισμένα από καιρό. Η λήθη απαλείφει κάθε προοπτική! Άλλωστε, οι στυλοβάτες του στρεβλού αυτού παγκόσμιου μοντέλου ανάπτυξης, ίσως λησμονούν ότι ο πλούτος της φύσης είναι περιορισμένος, ενώ ο πλούτος που αναζητά η ανθρώπινη ματαιοδοξία τους δεν έχει όρια![4] Έτσι, πρέπει να οργίζεται κάποιος περισσότερο εναντίον των πλουσίων που αδικοπραγούν παρά εναντίον των φτωχών. Γιατί…οι πλούσιοι δεν έχουν καμιά δικαιολογία, αφού αδικούν από αισχροκέρδεια, πλεονεξία, αλαζονεία, και για να δείξουν πως οι ενώσεις τους είναι ανώτερες απ’ τους νόμους.[5]

Φαίνεται, λοιπόν, πως οι κρατούντες -τόσο σήμερα όσο και παλαιότερα- λησμονούν ή αδιαφορούν για το γεγονός ότι μόνο σε μια πολιτεία που δεν αφθονεί ούτε πλούτος ούτε φτώχεια, αναπτύσσονται οι ευγενέστεροι χαρακτήρες, αφού εκεί σπανίζουν η αλαζονεία, η αδικία, οι ζηλοτυπίες και οι φθόνοι.[6] Πράγματι, το να κατέχει κανείς τα αγαθά με μέτρο είναι ό,τι καλύτερο και η μεσαία τάξη, που σήμερα τείνει να αφανιστεί, εύκολα πειθαρχεί στη λογική. Αντίθετα, οι πολύ ισχυροί και πλούσιοι και οι αντίθετοι απ’ αυτούς, οι υπερβολικά στερημένοι και ταπεινής καταγωγής δύσκολα υποτάσσονται στη λογική. Οι πλούσιοι γίνονται βίαιοι και ανήθικοι, ενώ οι φτωχοί, μικροαπατεώνες και ευτελείς…Οι πρώτοι ούτε γνωρίζουν ούτε θέλουν ποτέ να πειθαρχούν, ενώ οι δεύτεροι είναι αναξιοπρεπείς   και υπακούουν στην απολυταρχική εξουσία σαν δούλοι.
Οι πλούσιοι, ωστόσο, δεν πειθαρχούν σε καμιά εξουσία, αφού οι ίδιοι εξουσιάζουν και μάλιστα κυβερνούν απολυταρχικά. Σε μια τέτοια πόλη, οι φτωχοί φθονούν, ενώ οι πλούσιοι τους περιφρονούν: συναισθήματα που δεν συνάδουν με τις αναγκαίες φιλικές σχέσεις μιας κοινότητας ανθρώπων![7]

Εξάλλου, ένας πολιτικός που αγαπάει την πολιτεία, αλλά αδυνατεί να αντισταθεί στον πειρασμό του κέρδους, θα ήταν ικανός να ξεπουλήσει τα πάντα![8]

Πράγματι, τόσο η φτώχεια, που προέρχεται απ’ την ανάγκη και κάνει τον άνθρωπο τολμηρό, όσο και τα πλούτη και η εξουσία, που τον κάνουν αυθάδη, αλαζόνα και πλεονέκτη…εξωθούν τους ανθρώπους στους κινδύνους…Έτσι, επέρχονται βαριές συμφορές στα κράτη, από τις εσωτερικές τους διενέξεις και επαναστάσεις, οι οποίες, βέβαια, ανέκαθεν γίνονταν και θα συνεχίσουν να γίνονται στον αιώνα τον άπαντα, μιας και η φύση του ανθρώπου θα παραμένει πάντα η ίδια![9]

Μολαταύτα, στοχαστές του Διαφωτισμού και άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων πρέσβευαν ότι ο άνθρωπος, αντίθετα, συνεχώς τελειοποιείται και γίνεται ηθικότερος, δικαιότερος και αγνότερος. Μορφές όπως οι: Βολταίρος, Καντ, Κοντορσέ, Χέρντερ, Σαιν-Σιμόν, Χέγκελ, Κοντ, Σπένσερ, κ.α., πίστευαν πως το είδος μας υπόκειται σε ένα αδιάλειπτο γίγνεσθαι εξανθρωπισμού, μέσα από τις κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις.

 Ο Χέγκελ διέβλεπε την παντελή κατάργηση της δουλείας, ενώπιον της παγκοσμιότητας της ελευθερίας του Πνεύματος και της απελευθέρωσης των παθών -οραματιστής μιας διαβίωσης με αγάπη, χωρίς μίση, εγωισμούς και συμφέροντα. Ο Καντ είχε, ήδη, προβλέψει τη μετάβαση από την αναρχία, την τυραννία και την καταπίεση, στη νομιμότητα, τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ειρήνη. Προέβλεψε, βέβαια, σωστά πως η νομιμότητα δεν συνάδει πάντα με την ηθική! Ο Βολταίρος ήταν ανάμεσα στους πρώτους που πίστευαν ότι η πρόοδος και η ευημερία της τεχνολογίας θα μας απελευθέρωνε από φανατισμούς και πάθη.

Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, και τα σκληρά βιώματα πολέμων και ανεργίας, μεταγενέστεροι στοχαστές, όπως ο Κίρκεγκορντ, ο Ράσελ, ο Τόϋμπη, ο Χάίντεγκερ, ο Χορκχάϊμερ, ο Μαλρώ, ο Σαρτρ, κ.α., βρέθηκαν στον αντίποδα των απόψεων του Βολταίρου, διαπιστώνοντας με απαισιοδοξία τους ολέθριους κινδύνους από την κακή χρήση της τεχνολογίας.

Και όμως, ο άνθρωπος δεν άλλαξε, ούτε ποτέ θ’ αλλάξει χαρακτήρα και συμπεριφορά. Σε πείσμα της θρησκείας, της φιλοσοφίας, της νομοθεσίας, της επιστήμης και της τεχνολογίας, θα παραμείνει εσαεί κεφάλι αγύριστο, παρακινούμενο από ένστικτα και πάθη. Οι κοινωνίες των ανθρώπων θα διέπονται όχι από ισότητα, αλλά από ψυχοπνευματική ανισότητα, πρόξενο παντός καλού ή κακού.

Η στάση μας απέναντι στην τεχνολογία είναι, όντως, περίεργη και αντιφατική. Ενώ την κατακρίνουμε για το κατάντημά μας, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποκτήσουμε κάθε επίτευγμά της. Διατυμπανίζουμε ότι η τεχνολογία μας χάλασε. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να μας φτιάξει; Είναι οι άνθρωποι που φτιάχνουν την τεχνολογία και ουδέποτε το αντίστροφο.
Ο ιατροφιλόσοφος Ανδρέας Καπογιαννόπουλος στοχάζεται το μέλλον μας με ακραία απαισιοδοξία: Σήμερα, ενώ η τεχνολογία φτερουγίζει,      η αρετή έχει αποτελματωθεί. Ο homo technicus, λυτρωμένος απ’ τη βαρύτητα, πετάει στους αιθέρες…Ο homo sapiens παραμένει καθηλωμένος στο χώμα και τον βούρκο, αφού τα άγρια ένστικτα και τα πάθη του δεν τον αφήνουν να υψωθεί. Ενώ τα πάθη μας -αμετάβλητα, αδιόρθωτα και κτηνώδη- βρίσκονται στο μηδέν, το μυαλό μας καλπάζει προς το άπειρο…Καταντήσαμε, έτσι, τέρατα ασυμμετρίας και ασχήμιας.               Η ομορφιά των ανθρώπων υπάρχει μόνο στα άψυχα αγάλματα, ύστατα υπολείμματα ενός ενδόξου παρελθόντος![10]

Η ανθρωπότητα, λοιπόν, αναλλοίωτη σε ένστικτα και πάθη, από τα χρόνια τα πανάρχαια, βρίθει -όπως είδαμε- βίας και επαναστάσεων. Αιτία των επαναστάσεων αυτών είναι η ακόρεστη δίψα για δύναμη, από απληστία και φιλοδοξία, που ωθεί στην κομματική διαμάχη, με την οποία οι άνθρωποι κερδίζουν πλεονεκτήματα για τον εαυτό τους, πολεμώντας για να υπερισχύσουν αλλήλων και τολμώντας τα φοβερότερα των πραγμάτων για εκδίκηση των αντιπάλων τους… με τις πιο άγριες πράξεις…Έτσι, διαπράχτηκαν κάθε λογής διεστραμμένα εγκλήματα ανάμεσα στους Έλληνες…κάθε έννοια ηθικής έγινε καταγέλαστη και αφανίστηκε, από τις οξύτατες κομματικές αντιθέσεις…χωρίς ίχνος αμοιβαίας εμπιστοσύνης[11]. Πράγματι, δεν υπάρχει θηρίο πιο άγριο απ’ τον άνθρωπο, όταν αυτός κυριευθεί απ’ το πάθος της εξουσίας.[12] Έτσι, λοιπόν, οι κρατούντες δεν πρέπει να ξεπερνάνε τα όρια της εξουσίας που τους δόθηκε…ούτε να ταπεινώνουν ποτέ την πατρίδα ολότελα…όπως κάνουν μερικοί που -βάζοντας υπό την κρίση των κυρίαρχων και τα μικρά και τα μεγάλα θέματα αδιακρίτως- την κατευτελίζουν και την καθιστούν υπόδουλη, στερώντας της κάθε ίχνος αυτοδιοίκησης, και αφαιρώντας της κάθε πολιτικό κύρος[13] στη διεθνή πολιτική σκηνή!

Υπό τις συνθήκες αυτές, αντίξοες και κρίσιμες όσο ποτέ άλλοτε,              η ευθύνη περνάει στον κάθε πολίτη ανεξαιρέτως, που κυριολεκτικά κρατάει την τύχη στα χέρια του.

Και, όπως βροντοφωνάζει ο ποιητής:

«Όταν αλύπητη, βαριά, πλακώνει η ανάγκη που προστάζει,
ανάξιος είναι όποιος διστάζει»![14]




Στάθης Καπογιαννόπουλος

Πολιτικός Μηχανικός, Συγγραφέας

Αθήνα, 05.03.2012



[1] Αποσπάσματα από διάφορα έργα του Ουρουγουανού συγγραφέα και δημοσιογράφου Εντουάρντο Γκαλεάνο (1940-), ειλημμένα από τα Ψήγματα γνώσης και σοφίας, του Σωτήρη Χατζηγάκη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2004, Σελ. 223.

[2] Κικέρων: στον Πρώτο Λόγο κατά Κατιλίνα!
[3] Επίκτητος (από το έργο του Στοβαίου, Μ Στ’, 81).
[4] Επίκουρος, Κύριαι Δόξαι, Διογένης Λαέρτιος, XV.
[5] Δημοσθένης, Κατά Στεφάνου ψευδομαρτυριών Α’ (349), 67.
[6] Πλάτων, Νόμοι, Γ, 679, Β.
[7] Αριστοτέλης, Πολιτικά, Δ,9, 1295, Β, 1.
[8] Θουκυδίδης, Δημηγορία Περικλέους, Β, 60,5.
[9] Θουκυδίδης, Δημηγορία Διοδότου, Γ, 82.
[10] Ανδρέας Καπογιαννόπουλος, Συνομοταξία Έμφρων Άνθρωπος, Αθήνα, 1984, Σελ. 84-91, 118.
[11] Θουκυδίδης, Δημηγορία Διοδότου, Γ, 2-83.
[12] Πλούταρχος, Κικέρων, 46.
[13] Πλούταρχος, Πολιτικά Παραγγέλματα, 814, Ε.
[14] Κωστής Παλαμάς.

HISTORY’S JUDGMENT ON TODAY’S CRISIS



On the occasion of the world financial crisis, which in my country -Greece- looms large as a potential bankruptcy, I would like to correlate historically, through the present text, the financial crises with the crises of moral values and civilization, attributing them both to human character.

I think that human nature essentially remains unchangeable, in spite of religious beliefs, legislative provisions, philosophical currents -as the Enlightenment, educational systems and other collective activities, as well as the tremendous, indeed, scientific and technological progress.

I will try to document my thesis citing excerpts from ancient and modern thinkers’ works, in order to illuminate our nature and its impact on our planet and our descendants.

Reason and measure (‘metron ariston’: the Greek motto for ‘everything in moderation’) are in constant conflict with instincts and passions since the beginning of time. For the ancient Greeks ‘Hubris’ (the arrogant exceeding of limits) entailed ‘Nemesis’ (the unavoidable punishment). Isn’t it, perhaps, too late -either for us, Greeks, or for all our fellow men on the globe- to regain harmony of balance, on time, thus safeguarding our age-long moral, spiritual and material achievements and reserves?

Let’s now see things from the beginning:

The collapse of the Communist Bloc, more than two decades ago, was initially welcomed with optimism by large masses ground down by conditions of oppression and abject poverty. However, waves of escalations followed, both of nationalisms, with breakaway states and of fundamentalisms, with intolerance and violence, phenomena that scarred indelibly the New World Order. At the same time, arbitrariness and speculation were developed in neo-liberalism and world markets, already dominating our agitated planet    -with the occasional alliance of nationalistic and fundamentalist networks. These international markets and their attendant Credit Rating Agencies and similar Institutions literally guide states, governments, politicians, parties, mass media, enterprises, organizations and various other agents of public opinion formation. Only isolated voices of individuals and collective groups attempted to resist, articulating alternative political discourse and bringing out protest proposals.

The new type of citizen, emerging more or less everywhere, has become an instrument of over-consuming greed, as the latter is promoted by mass media, with their mine of advertisements for the new brands launched relentlessly, thus, creating both consumers and demand, at an extremely costly price. Imports of luxury products, in the main useless, keep piling up. The Lernaean Hydra of ‘prefab needs’ dulls human will and our elementary capacity of resistance to all kinds of packed, vain ‘desires’, which -although going beyond any natural limit- yet, multiply the expenses for their acquisition and, consequently, generate a vicious circle of consumer and other loans, deficits -financial and moral- and debts in households, enterprises and states. The gap between social classes is being extended alarmingly everywhere, while recession sounds a note of warning, entailing austerity, unemployment and violence!

In the countries with considerable growth, known as B.R.I.C. (Brazil, Russia, India and China), the first signs of decline in both their exports and growth rate start slowly emerging, while in Europe -once mighty- the P.I.G.S. (Portugal, Italy, Greece and Spain) are plagued by unprecedented recession, which keeps increasing and deepening.

Here in Greece, bankruptcy (which has already occurred five times since our liberation from the Turks, i.e. during Kapodistrias, king Otto, Trikoupis, Venizelos and Metaxas) now apparently constitutes, once more, a serious political risk, while several Memos, Programs, Reforms, Finance Documents, Troikas, Special Governments and Elections, attempt to deal with it, or postpone it and dull its repercussions, through experiments and dodges.

Surveying today’s world crisis, I would like to refer succinctly only to some of its points, which are more or less familiar to all of us, throughout our planet.

Today, the very few that keep earning, assert that life is a lottery. Yet, most of the people keep loosing: working people their jobs, farmers their land, children their childhood, youngsters their wish to believe, the elderly their pension and words their primary meaning:

·        The option -freedom of choice- has become right of purchase.

·        The mysterious future has turned out into a contract.

·        The markets, once noisy squares, have now become workings on computer screens.

·        The offshore, from anchorage and fishing area, now shelters oceans of business and tycoon wealth.

·        The laundries, nowadays, wash dirty money, and

·        Today’s facelifts deludes us that some magic hands will grant us eternal youth!


·        There is no rain anymore, except for the acid one.

·        There are no more parks, except for parking.

·        There are no more societies, except the S.A. (Société Anonyme).
·        There are no citizens anymore; there are only consumers.

·        There are no more cities, except for city planning areas and ghettos.

·        There are no individuals anymore, there is only the public.

·        There are no more visions, except televisions![1]


O tempora, o mores![2]

However, the economic crisis that disturbs us, whose outline has been sketched briefly, is but an epiphenomenon of the collapse of values and civilization, the tools that helped our species to progress and reach its present stage.

Our everyday struggles for our daily bread, our freedom from oppressors and tyrants of all kinds and the securing of elementary justice and dignity, have shaped both our long history and our enduring genes.

Consequently, major importance must be given to focusing our attention and interest in the priority of moral values and visions, in order to shape our character, our behavior and our mentality. This heritage must be preserved as the ‘family silver’, for our survival and our overcoming of both ancient quarrels and successive economic crises -domestic or imported- that seem to be an unavoidable torment to us.

Let’s now see things affecting our daily routine, starting from scratch, in order to evaluate the environment and the conditions of our life. To what extent do our cities meet our needs, with their infrastructure and services? How adequately and sufficiently designed is the town planning network that encompasses us?

But, also, considering the other side of the coin, are the decisions of our Municipality and its Districts, that concern us directly, taken in our absence, or, perhaps, with our participation, as active citizens?

One crucial issue is the evolution of urban building construction.       The maximization of profit -a sign of the times- has formed distorted construction conditions, based on factors and coverage areas that result in a maximum density of clusters of towering buildings, at the expense of areas of green, recreation, sports, etc.

Nowadays, the luxurious skyscrapers, with steel framework and glazed bricks, as well as the vast shopping centers, that have overflowed both our capital and all other metropolises, are sometimes just window-dressing, usually mobbed by surrounding crowds, wishing to feel the illusion of the fabulous wealth, even by a fleeting, symbolic purchase…Yet, it is so much better if small houses are inhabited by great souls, than luxurious mansions by mean puppets,[3] victims of the circumstances, to which they have become addicted. Oblivion effaces all prospects of life! Besides, the pillars of this distorted model of world development, perhaps, forget that nature’s resources are but limited, while wealth sought by human vanity has no limits![4] Thus, one must be exasperated, rather against the rich that cause harm than against the poor. Since…the rich have no excuse at all, as they cause harm due to their profiteering, greed, arrogance, and in order to show that their associations are above to the law.[5]

Thus, it seems that the ruling class -both of the past and the present- forgets or neglects the fact that the finest and most cultivated characters are developed only in a state which does not abound either in wealth or in poverty, since arrogance, injustice, jealousies and envies are rare there.[6] Indeed, possessing goods in moderation is the best, and the middle class easily disciplines itself to reason. In contrast, people extremely strong and rich or extremely deprived and of humble birth can hardly yield to reason. The rich become violent and immoral, while the poor, knavish and mean… The former do not know how or ever want to obey, while the latter are undignified and obey authoritarian power like slaves. The rich, however, do not obey any power at all, since, they themselves rule and they govern despotically. In such a city, the poor envy, while the rich despise them: feelings incompatible with the necessary friendly relations within a human community![7]

Furthermore, a politician who loves the state, but cannot resist the temptation of profit, would be capable of selling out everything![8]

Indeed, both poverty -that comes from need and makes man bold- and wealth or power, that makes him insolent, arrogant and greedy…incite men to risks…In this way, major disasters occur in the states, resulting from their internal quarrels and revolutions, which -as a matter of fact- always happened and will keep on happening till the cows come home, since human nature will remain the same forever![9]

Nevertheless, thinkers of the Enlightenment and of other philosophical currents believed -on the contrary- in man’s continuous improvement, so that he becomes more moral, fair-minded and pure. Leading figures, such as Voltaire, Kant, Condorset, Herder, Saint-Simon, Hegel, Kont, Spencer, etc. believed that our species is liable to an uninterrupted becoming of humanization, through social and technological evolution.
Hegel predicted the complete abolition of slavery, in front of the universality of the Spirit’s Freedom and the liberation of passions -being a visionary of life with love, without hatred, egoisms and interests. Kant had, already, foreseen the transition from anarchy, tyranny and oppression, to legality, democracy, freedom and peace. Furthermore, he anticipated, rightly, that legality is not always compatible with moral principles! Voltaire was amongst the first thinkers that believed in progress and that the prosperity of technology would liberate us from fanaticisms and passions.

Yet, in the course of time, and due to the harsh experiences of both wars and unemployment, more recent thinkers, such as Kirkegaard, Russell, Toynbee, Heidegger, Horkheimer, Malraux, Sartre, etc. asserted the very opposite of Voltaire’s views, being quite pessimistic, regarding the devastating risks resulting from technology’s bad usage.

However, man’s character is unchangeable throughout the course of time (past, present, or future). In spite of religion, philosophy, legislation, science and technology, he will always be actuated by instincts and passions. Human societies will be governed not by equality, but by psycho-spiritual inequality, cause of all good or evil actions.

Our stance vis-à-vis technology is, indeed, strange and contradictory. While we blame it for our misery, we do our very best to acquire all its achievements. We keep trumpeting that technology has spoilt us. Yet, how could technology possibly mend our ways? Men always mend technology, never the opposite.

Andreas Kapogianopoulos, doctor and thinker, meditates our future with extreme pessimism: Today, while technology has really taken off, virtue has stagnated. Homo technicus, delivered from gravity, flies in the skies…Homo sapiens remains pinned down to the ground and mud, by his wild instincts and passions, not letting him rise. While our passions  -unchangeable, incorrigible and brutal- have come to naught, our brain gallops to infinity… We are, thus, degenerated into monsters of asymmetry and ugliness. Man’s beauty exists only in inanimate statues, last remnants of his glorious past![10]

Mankind, thus, invariable in instincts and passions, since age-old times, is full of violence and revolutions, as we have seen. The cause of these revolutions is man’s insatiable thirst for power, due to greed and ambition, that prompts partisan conflict, through which men gain advantages for themselves, fighting to prevail against each other and daring the most terrible things for revenge on their enemies…by the wildest actions…In this way, all kinds of perverse crimes among the ancient Greeks were committed … every sense of morality became ridiculous and vanished, due to sharpest party conditions…without a trace of mutual trust.[11] Indeed, there is no single wild beast crueler than man, when obsessed with the passion of power.[12] Therefore, the people in power must neither exceed the limits of the power granted to them…nor entirely humiliate the homeland…as a few people do, by putting great and small issues, irrespectively, under the judgment of the rulers, thus trivializing it and rendering it enslaved, depriving it of every trace of self-government and political authority[13] on the international political stage!

Under these circumstances, which are adverse and crucial, more than ever before, the responsibility belongs to all citizens, without exception, since every one of us literally decides how to manage his own fate.


As the poet thunders:

“When commanding need, merciless, heavy, presses down,
Whoever hesitates is unworthy ”![14]







Stathis Kapogianopoulos
Civil Engineer, Writer

Athens, March 5th 2012


[1] Excerpts from various books of the Uruguayan writer Eduardo Galeano (1940 -), selected from Sotiris Hagighakis’s book, titled: ‘Atoms of Knowledge and Wisdom’ (Kastaniotis Editions, Athens, 2004, p.223).
[2] Cicero: First Oration Against Catiline.
[3] Epictetus (from Stobaeus work, Μ, Στ’, 81). 
[4] Epicurus, Main Beliefs (Diogenes Laertius, XV)
[5] Demosthenes (Against False Evidences of Stephen, A – 349, 67).
[6] Plato, (Laws, Γ, 679, Β).
[7] Aristotle, (Politics, Δ, 9, 1295, Β, 1).
[8] Thucydides, Oration of Pericles, B, 60, 5.
[9] Thucydides, Oration of Diodotus, Γ, 82.
[10] Andreas Kapogianopoulos, (Sensible Man, Athens, 1984, p. 84-91, 118).
[11] Thucydides, Oration of Diodotus, Γ, 2 – 83.
[12] Plutarch, Cicero, 46.
[13] Plutarch, (Political Precepts, 814, E).
[14] Kostis Palamas.

Τρίτη 6 Μαρτίου 2012

Της Τροίας το... Κάγκελο

"Π Ε Λ Ο Π Ι Δ Ε Σ" ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
    Γιατί οι γάμοι του Πηλέα και της Θέτιδας στάθηκαν αφορμή ν'' ανάψει ο φουμιστότερος Πόλεμος γύρω απ'' το Αιγαίο; Γιατί παραλείφτηκε το όνομα της Έριδας απ'' τους γάμους; Γιατί ο Πάρης χάρισε το "μήλο" στην Αφροδίτη; Γιατί η Ελένη το ''σκασε για τρίτη φορά, απ'' τη Σπάρτη; Ποια στάθηκε η αιτία που έσπασαν οι Έλληνες, για δέκα ολάκερα χρονάκια, τα μούτρα τους στον Σκάμανδρο; Γιατί ανακατεύτηκαν ακόμη κι οι Θεοί σ'' ένα τόσο βρόμικο πόλεμο;   
    Θεοί μ'' ανθρώπινες αδυναμίες, ήρωες με βρόμικα χέρια, θνητοί μ'' αθάνατες ψυχές, ματοκυλιούνται σ'' ένα άγριο συνονθύλευμα διαπλοκής κι εξόντωσης. Μέσα απ'' τη σπαρταριστή και συνάμα τραγική ματιά τού συγγραφέα, ξετυλίγονται για πρώτη φορά, ο βόρβορος και η σαπίλα του γνωστότερου πολέμου στην ιστορία του Κόσμου. ...Παραλειπόμενα κι'' άγνωστες πτυχές, που ο μύθος κράταε καλά ασφαλισμένους μέχρι σήμερα στην επτασφράγιστη κοιλιά του, βγαίνουν στο φως. ...Καθόσον, ο Τρωικός Πόλεμος, υπήρξε στην ουσία, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος πάνω στη γη. Μ'' όλες τις τραγικές του συνέπειες. 


... Για Θεούς κι ανθρώπους!

Τιμή 17,25€
http://www.diavlosbooks.gr/book.asp?cid=398